Umowa konsorcjum pozwala uczestnikom współdziałać w konkretnym celu gospodarczym, bez konieczności powoływania oddzielnego podmiotu. Choć zawiązanie tego rodzaju kontraktu okazuje się korzystnym rozwiązaniem dla wielu przedsiębiorstw, jednocześnie nie pozostaje wolne od pewnych ryzyk. Korzystanie z profesjonalnego doradztwa przy sporządzaniu umowy konsorcjum pozwala uniknąć ewentualnych problemów wynikających z nieprecyzyjnych zapisów, które mogą prowadzić do sporów między stronami, utrudniając realizację przedsięwzięcia.
Umowa konsorcjum – definicja i zastosowanie
Umowa konsorcjum nie została dotychczas uregulowana w kodeksie cywilnym – należy do umów nienazwanych, których dopuszczalność wynika z zasady swobody umów (por. art. 353(1) KC). Umowa konsorcjum zawierana jest zwykle w celu realizacji dużych i złożonych projektów, a także inwestycji o sporym ryzyku, które wymagają zasobów i kompetencji przekraczających możliwości pojedynczych przedsiębiorców. Z tego powodu często zawiera się ją w sytuacji ogłoszenia przetargów publicznych w celu wspólnego ubiegania się o przyznanie zamówienia publicznego.
Czym jest konsorcjum?
Pod pojęciem konsorcjum rozumie się strukturę zrzeszającą kilka podmiotów gospodarczych na określony czas w celu realizacji konkretnego przedsięwzięcia gospodarczego. Konsorcjum nie ma własnej osobowości prawnej, nie podlega rejestracji, nie posiada odrębnej nazwy ani siedziby. Organy podatkowe jasno wskazują, że konsorcjum nie można utożsamiać ze spółką prawa handlowego.
Organizacyjno-prawna struktura konsorcjum wynika w dużej mierze z przyjętej formy konsorcjum. Podstawowa klasyfikacja dzieli konsorcja na:
- zewnętrzne (jawne) – uczestnicy konsorcjum występują w obrocie gospodarczym w sposób w pełni jawny;
- wewnętrzne (ukryte) – konsorcjum nie posiada zewnętrznej reprezentacji swoich uczestników.
Inny podział obejmuje konsorcja:
- jednostkowe – inicjator konsorcjum sporządza odrębne umowy dwustronne z każdym z uczestników, pomiędzy którymi nie dochodzi do powiązań natury prawnej i gospodarczej;
- jednolite – uczestnicy konsorcjum zawierają jedną umowę, w skutek czego zawiązuje się wielostronny stosunek prawny.
Ze względu na strukturę organizacyjną konsorcja można podzielić dodatkowo na:
- scentralizowane – z funkcją lidera posiadającego umocowanie do występowania na zewnątrz w imieniu wszystkich uczestników;
- zdecentralizowane – opiera się na samodzielnym działaniu konsorcjantów, a wspólne zarządzanie ogranicza się do koordynacji działań poszczególnych uczestników.
Umowa konsorcjum – co to jest i co reguluje?
Zgodnie z orzecznictwem SN, konsorcjum może być spółką cywilną, stanowić jej podtyp lub mieć charakter samodzielny, za czym przemawia zwykle zwłaszcza brak majątku wspólnego, więzi organizacyjnych oraz tymczasowy charakter współpracy. Do konsorcjum należy stosować przepisy o spółce cywilnej wtedy, gdy z treści konkretnego stosunku prawnego wynika, że umowa konsorcjum wykazuje istotne cechy spółki cywilnej; jeżeli takich cech nie wykazuje, to należy ją zakwalifikować jako umowę nienazwaną zbliżoną do spółki prawa cywilnego i wówczas przepisy o spółce cywilnej stosować, co do zasady, per analogiam (wyrok SN z dnia 30 czerwca 2021 r., III CSKP 75/21).
W praktyce umowa konsorcjum reguluje kluczowe aspekty współpracy między jej uczestnikami, w szczególności: cel i zakres współpracy, odpowiedzialność stron, prawa i obowiązki uczestników czy warunki rozwiązania umowy.
Kiedy warto rozważyć umowę konsorcjum?
Umowa konsorcjum to popularne rozwiązanie w sektorach, takich jak budownictwo, technologia, energetyka czy badania i rozwój. Umowa konsorcjum jest pożądaną formą współpracy w dużych i rozbudowanych projektach, które wymagają zaangażowania kilku podmiotów.
Przykłady sytuacji wymagających konsorcjum
Umowy konsorcjum najczęściej zawierane są w sytuacji ogłoszenia przetargów publicznych, a także przy realizacji skomplikowanych, wielomilionowych inwestycji, np. budowy dużego obiektu użyteczności publicznej, takiego jak lotnisko, kompleksy sportowe czy infrastruktura transportowa i przemysłowa.
Korzyści i ryzyka związane z konsorcjum
Kluczowa korzyść związana z zawarciem umowy konsorcjum to nowe możliwości inwestycyjne dla przedsiębiorstw, które wynikają z połączenia potencjałów ekonomicznego, finansowego, technicznego i ludzkiego.
Zawarcie umowy konsorcjum nie jest jednak pozbawione pewnych ryzyk, które należy odpowiednio zabezpieczyć. Potencjalne zagrożenia można rozpatrywać z dwu perspektyw:
- ryzyka wewnątrzkonsorcjalne – dotyczą przede wszystkim struktury konsorcjum i doboru partnera (warto zwrócić uwagę m.in. na tzw. bonitet, czyli zdolność finansową potencjalnego partnera, jego ewentualne zobowiązania kredytowe i sprawność organizacyjną);
- ryzyka dotyczące zewnętrznych stosunków prawnych – działalność konsorcjum bazuje na relacjach z zewnętrznymi podmiotami, stąd konieczne jest dokonanie prawnej repartycji możliwych ryzyk między uczestnikami konsorcjum i precyzyjne wskazanie w umowie zakresu ich odpowiedzialności.
Co powinna zawierać umowa konsorcjum?
Nie dysponujemy ustawowym modelem umowy konsorcjum, gdyż jest to umowa nienazwana, dlatego tak istotne jest precyzyjne określenie praw i obowiązków stron w treści umowy.
Strony umowy i ich role
Stronami umowy konsorcjum są przedsiębiorcy (partnerzy). W umowie muszą zostać zawarte dokładne dane identyfikacyjne wszystkich uczestników konsorcjum. Dobrą praktyką jest przydzielenie roli każdemu konsorcjantowi, co może zapobiec potencjalnym sporom kompetencyjnym na etapie realizacji celu.
Cele i zakres projektu
Kluczowym elementem umowy konsorcjum jest określenie celu gospodarczego, stanowiącego warunek utworzenia konsorcjum. W umowie należy ustalić również przedmiot działalności konsorcjum. W jej treści powinny zostać uzgodnione konkretne działania podejmowane w celu realizacji przedsięwzięcia, w tym: charakter tych działań, ich kolejność, szczegółowy zakres i harmonogram.
Prawa i obowiązki uczestników konsorcjum
Brak precyzyjnego określenia zasad współpracy stanowi częsty powód pojawiających się nieporozumień. Z tego powodu w interesie konsorcjantów leży staranne sporządzenie jej zapisów – tym bardziej, że w polskim systemie prawnym brakuje ustawowych regulacji w tym obszarze.
Do podstawowych praw konsorcjanta należy w szczególności:
- prawo do aktywnego uczestnictwa w osiągnięciu wyznaczonego celu gospodarczego;
- prawo do domagania się rezultatu gospodarczego od pozostałych uczestników konsorcjum;
- prawo do żądania przestrzegania przez pozostałych uczestników zasad wzajemnego zaufania i lojalności, a także niepodejmowania konkurencyjnej działalności gospodarczej;
- prawo do udziału w zyskach osiąganych przez konsorcjum.
Natomiast po stronie obowiązków spoczywających na uczestnikach konsorcjów warto zwrócić uwagę przede wszystkim na:
- obowiązek określenia zakresu uczestnictwa we wspólnym przedsięwzięciu;
- obowiązek należnego współdziałania z innymi uczestnikami konsorcjum;
- obowiązek nawiązywania stosunków prawnych z osobami trzecimi zgodnie z treścią zawartej umowy konsorcjum;
- obowiązki organizacyjno-porządkowe, w tym obowiązek uczestniczenia w posiedzeniach uczestników konsorcjum, podejmowania odpowiednich uchwał, doradztwa prawnego itd.;
- obowiązek wzajemnej informacji o podejmowanych i planowanych działaniach w celu realizacji kontraktu;
- obowiązek zachowania lojalności wobec uczestników, co przejawia się prowadzeniem własnego przedsiębiorstwa z troską o wspólne interesy konsorcjum;
- obowiązek przestrzegania zakazu konkurencji.
Odpowiedzialność za realizację projektu w zamówieniach publicznych
Konsorcjanci realizujący projekt w ramach zamówienia publicznego ponoszą solidarną odpowiedzialność za wykonanie umowy i wniesienie zabezpieczenia jej należytego wykonania. W praktycznym zastosowaniu oznacza to, że zamawiający ma prawo żądać całości lub części świadczenia od wszystkich wykonawców, od kilku z nich lub od każdego z osobna.
Warunki rozwiązania umowy konsorcjum
Zasady wypowiedzenia umowy konsorcjum powinny zostać precyzyjnie określone na piśmie. W umowie należy ustalić termin wypowiedzenia, który powinien być odpowiednio długi w celu zapewnienia ciągłości prac.
Umowa musi ponadto dokładnie określać możliwe powody wypowiedzenia, uwzględniając jak najszerszy katalog tzw. ważnych powodów wypowiedzenia, a także skutki wypowiedzenia, tj. prawa i obowiązki występującego konsorcjanta, konieczność rozliczenia się z wykonywanych prac oraz należnego wynagrodzenia, zakres odpowiedzialności podmiotu po wystąpieniu z porozumienia.
Jakie są najczęstsze błędy przy zawieraniu umowy konsorcjum?
Zawarcie umowy konsorcjum to kluczowy etap współpracy między przedsiębiorstwami decydującymi się na wspólną realizację projektu. Błędy popełnione w trakcie jej sporządzania najczęściej wynikają z niedoprecyzowania ważnych zapisów.
Brak precyzyjnego określenia zakresu obowiązków
Aspektem, który może przysporzyć kłopotów, są błędy w rozgraniczaniu odpowiedzialności w relacji między konsorcjantami, zwłaszcza w kontekście zamówień publicznych.
Solidarny charakter zobowiązania wiąże się z ryzykiem ponoszenia odpowiedzialności finansowej za działania konsorcjanta. Zasada ogólna mówi, że dłużnicy odpowiadają solidarnie za ewentualną szkodę. Z tego powodu warto pamiętać, że o ile zasady odpowiedzialności przed zamawiającym są niezmienne, o tyle relacje z konsorcjantami dają się regulować. Warto więc zadbać o stosowny zapis w umowie, pozwalający na przeniesienie ciężaru ekonomicznego skutków błędu na konsorcjanta, który go spowodował.
Niedoprecyzowane zasady rozwiązania umowy
Relacje między konsorcjantami mogą ulec zmianie w trakcie trwania umowy. Niekiedy może okazać się konieczne wykluczenie jednego z uczestników z realizacji przedsięwzięcia. Wówczas konieczne jest, aby umowa dokładnie wskazywała sposób wykluczenia – konsekwencją braku stosownego postanowienia jest bowiem rozwiązanie konsorcjum na mocy orzeczenia sądowego.
Dlaczego warto skorzystać z pomocy kancelarii przy sporządzaniu umowy konsorcjum?
Sporządzenie umowy konsorcjum wymaga nie tylko znajomości przepisów prawa, ale również zrozumienia specyfiki projektu i relacji biznesowych między stronami. Zaangażowanie doświadczonej kancelarii prawnej w przygotowanie takiej umowy zapewnia bezpieczeństwo prawne i minimalizuje ryzyko przyszłych sporów.
Indywidualne podejście i dostosowanie umowy do potrzeb projektu
Poszczególne umowy konsorcjum mogą znacząco różnić się celami współpracy, zakresem projektu czy ryzykami związanymi z ich realizacją. Kancelaria Keller & Wspólnicy oferuje kompleksowe wsparcie w prawidłowym sporządzeniu umowy konsorcjum, po uprzedniej dogłębnej analizie specyfiki projektu i uwzględnieniu zarówno obowiązujących przepisów, jak i indywidualnych potrzeb stron. Wsparcie doświadczonej kancelarii minimalizuje ryzyko finansowe, chroni przed ewentualnymi sankcjami wynikającymi z niezgodności z przepisami prawa oraz zapewnia, że interesy każdej ze stron są należycie zabezpieczone.
